تعریف و تبیین تحقیق
در این قسمت ویژگی های مسأله، گستردگی،ابعاد،حدود مسأله و معرفی دقیق آن و بیان جنبه های مورد توجه در تحقیق حاضر نیز مطرح می¬شود. محقق بایستی مسأله خود را توضیح داده و حد ومرز آن را بیان کند.
اهمیت و ضرورت تحقیق
در این قسمت محقق بر پایه دیدگاه خود بیان می¬کند که اهمیت این موضوع تاچه حد است. چرا چنین موضوعی را برای تحقیق انتخاب کرده است.انگیزه و علت انتخاب موضوع در اینجا چیست.چرا باید این تحقیق انجام گیرد.به چه دلیل باید با این حدود و زاویه دید انجام شود.چه تمایز و برتری نسبت به تحقیقات پیش دارد. محقق باید ضرورت تحقیق را بر اساس نوع مسأله ای که انتخاب کرده بیان کند و پاسخ دهد که تحقیق حاضر چه نقصی را برطرف کرده یا چه پیشرفتی در علم به وجود آورده است و برای دست یابی به چه هدفی بنیادی،توسعه ای و کاربردی انجام گرفته و در راستای تولید علم ،توسعه علم یا پاسخ به مسأله است.
پیشینه ی تحقیق
هیچ تحقیقی در خلاء صورت نمی گیرد وهر مطالعه ای دارای سابقه یا پیشینه است.در واقع هر پژوهش در تداوم پژوهش های پیشین انجام می گیرد.مراد از نوشتن پیشینه ،نشان دادن وقوف محقق نسبت به سابقه تاریخی مساله مورد تحقیق در گستره مربوط است .اینکه در این گستره ، چه زمینه ها و آثاری وجود دارد ،چه تحقیقاتی انجام شده و جایگاه تحقیق حاضر در آن مطالعات چیست،آیا این تحقیق رخنه ای از آن میراث رفع می کند یا نقصانی را بر طرف می سازد.پیشینه موضوع در دو قسمت تبیین می شود:
• پیشینه خود مسأله :در این بخش قدمت مسأله مورد بحث بررسی می شود که مسأله مورد نظر چه مراحلی را از سر گذرانده و چه تغییر و تحولی در طول سالیان در آن اتفاق افتاده است.
• پیشینه منابع :محقق بایستی پس از مطالعه و کنکاش و با توجه به موضوع تحقیق خود تعدادی از منابع دست اول و منابع معتبر علمی و پژوهشی مانند كتب ، پايان نامه ها ومقالات علمي مربوط به موضوع خود را با نشاني کامل ذکر کرده وضمن ارائه گزارشی کوتاه از آنها، وجه تشابه یا تفاوت پژوهش خود را با آن¬ها بیان ¬کند تا تحقیقات تکراری نشده ودر راستای تکمیل یک موضوع باشند.طلبه در پیشینه به سابقه مطالعاتی خود در آن موضوع نیز اشاره می کند.
سوال اصلی
برگرفته از مسأله بوده و پایه تشکیل فرضیه است. سوال اصلی معمولا یک سوال بیشتر نیست،همان عنوان پايان نامه كه به شكل سوالي درمي آيد. نکته مهم: سوال باید به گونه ای طرح شود که پاسخ آن ، کلمه بله و یا خیر نباشد.
سوالات فرعی
سوالات فرعی ،همان سوال اصلي است كه شكسته و به چند سوال جزيي تر تقسيم مي شود.هر کدام از آنها استعداد و ظرفیت تشکیل یک فصل یا گفتار را دارد.
پیش فرض ها
پیش فرض ها قضایاي مسلمي هستند که قبلا برای محقق اثبات شده اند و محقق در صحت آنها شک و تردید ندارد. در تحقیق نیز به عنوان پایه مباحث به شمار می روند.
فرضیه
فرضیه،پاسخ موقتی و حدسی به سوال اصلی تحقیق است که محقق در طول تحقیق به دنبال اثبات و یا رد آن است. فرضيه به صورت يک جمله خبري نوشته شود.
مفاهیم و متغیرها
محقق پس از طرح سوال و فرضیه، بایستی مفاهیم و متغیرهای خود را مشخص نماید و تعریف کوتاهی كه از به کار بردن آن واژه مد نظرش بوده از آنان ارائه دهد تا ابهامی در مفاهیم برای مخاطب نباشد.
مثال: در پایان نامه با عنوان « رابطه انسان با دنیا از منظر آیت الله جوادی آملی
مفاهیم: انسان، دنیا،عوالم وجود ، مرتبه
متغیرها در علوم انسانی و حتی سایر علوم به چهار دسته تقسیم می شوند:
الف:متغیر مستقل: عاملی که دارای نقش اصلی و تأثیرگذار است.مانند: اثر دنیا بر سعادت انسان
ب: متغیر وابسته : پديده اي که تأثیر¬پذیر است و عمل بر روی آن انجام می¬گیرد. مانند: وقوع انقلاب اسلامی یا مانند : موفقیت دانش آموزان در کنکور که تاثیر پذیر از بسیاری عوامل می باشد. ج: متغیر میانه (واسطه ای): مانند: نقش تشویق مالی برروی انگیزه کارکنان جهت رضایت مندی مشتری
د: متغیر مداخله گر: متغیری است که در رابطه مستقیم دو متغیر مستقل و وابسته اثر گذار است و می تواند این رابطه را تحت تاثیر قرار دهد. مانند: نقش والدین در رابطه بین نقش اضطراب بر موفقیت دانش آموزان در آزمون کنکور.
روش تحقیق
بنيادي : (در جستجوي كشف حقايق و گسترش مرزهاي دانش است و زير بناي تحقيقات ديگر مي‌باشد.
توسعه ای : (برای توسعه گسترده یک نظریه یا اثبات آن با فرضیه جدید و یا نقد و اصلاح نظریه به كار گرفته مي شود.
كاربردي : (جهت پاسخگويي به نيازهاي جامعه بوده و در حقيقت به كارگيري اصول پايه‌اي، جهت حلّ مسائل اجرايي است.